YETKİN AKIL -5
Bir soru..
Hemen herkes en az bir alanda kendini değiştirmek istemiş, bir bölümü bunu başarırken, büyük bölümü başaramayıp vazgeçmiş olsa gerekir. Bu başarısızlığın çeşitli nedenleri olduğu tahmin edilebilir. Soru, bu nedenlerin en yaygın olan -mesela ilk ikisinin- hangileri olduğudur.
Ne önemi var?
Bu sorunun cevabının niçin arandığı merak edilebilir. Eğer o yaygın nedenlerden biri bile giderilebilirse, çoğu insan için değişim arzularından birini gerçekleştirme şansı doğabilir.
Bu soru üzerinde durma nedeni, insanlara bir iyilik yapma arzusundan ibaret olmayıp, daha somut bir sebebi var: CoViD19 pandemisi, salt kendi toplumumuz için değil daha geniş ölçekte, halen sahip olduğumuz yaşam biçiminin sürdürülebilir olmadığını, salt insan odaklı ve de tüketime dayalı alışkanlığımızın değiştirilip, tüm canlı ve cansız (ve de kültürel) varlıkların ihtiyaçlarını gözeten bir Adil Yaşam’a[1] geçmenin zorunlu olduğunu acı biçimde gösterdi.
Fakat Adil Yaşam ilkeleri[2] talimatla benimsenebilecek şeyler değil; her biri alışkanlıkları değiştirmek ve/ya yeni alışkanlıklar edinmek gerektirir türde.
Bu nedenle, “kişilere rağmen onlara yeni davranışlar kazandırmaya çalışmak” yerine[3] daha gerçekçi bir araç olarak görünen “kendi kendini değiştirme”nin önündeki engellerin bilinip kişilerin kendilerince önlem alınabilmesi önem taşıyor.
Ve bir tahmin
Çok sayıda neden olsa da şu ikisi en etkilileri olarak görünüyor: Zaman kullanım alışkanlıklarının, yeni alışkanlık edinmek için gereken zamanı vermemesi ve değişimi zorlayabilecek bir yönteme sahip olmamak.
Zaman Kullanım Alışkanlığı: Demir Elbise!
Demir elbise nasıl ki hareketlerimize imkan vermeyerek arzu-gerçek arasındaki fark kadarlık bir acı veriyorsa, zaman kullanım konusunda yavaş yavaş oluşan alışkanlıklar da öylesi bir gerçeklik oluşturuyor ve değişim konusundaki arzularımızın bir acıya (kendini, başkasını ya da kaderini suçlama acısına) dönüşmesine yol açıyor.
Tedricen oluşan her şey gibi zaman kullanım alışkanlıkları da kendini unutturup onunla birlikte yaşamayı normalleştiriyor.
Daha kötüsü de var: Çöp Ev gibi Çöp Zihin!
Çöp Evpsikolojisi konusunda araştırmalar[4], bunun bir temizlik-pislik problemi olmadığını, temizlik ve pisliğin bir sonuç olduğunu söylüyor. Problem zihinsel kirlilikten[5] kaynaklanıyor. Kaynağı zan, kaba tahmin, duyum, dedikodu, propaganda ve akıl kibri[6] gibi kirli bilgilerle örüntü yapmış, kişinin kendisine eksiksiz bir evren tasavvuru gibi görünen zihinsel kirlilik ve onun yol açtığı “her şeyden bir parça, hiçbirine tam ilgi”, yani çöp zihin durumu.
Zaman kullanım alışkanlıklarını derinden etkileyen bu zihin ve yaşam durumu, kendini değiştirmenin karşısındaki önemli engel olarak tanımlanıp çare aranmadan ilerlemek güç görünüyor.
Ve çözüm olarak ev yapımı bir ilaç!
Bazı ilaçların birden fazla ve birbiriyle ilgisiz görünüşlü hastalıklara karşı kullanımı gibi acaba Etkili Diğerkamlık (efektif altruizm)[7] ile Zihinsel Temizlik aynı ilaçla sağlanabilir mi?
Öyle görünüyor ki ikisinin de ilacı, “seçicilik”tir. Kaynaklarımı (zaman, para, çaba vd) hangi amaca yönelik olarak kullanmalıyım ki azami etkiyi sağlasın? etkili diğerkamlığın seçicilik sorusudur.
Diğer yandan aynı soru, zaman ve eylemlerimizi hangi amaca yönelik olarak kullanacağımız tercihlerini yapacak zihinsel örgüyü (evren tasavvuru) kirden arındırmak için de geçerlidir.
Zihinsel örgüyü tarayıp kirli bilgilere dayalı olanları bulmak güçtür. Bunun yerine, o bilgilere dayalı somut karşılıkları (zaman kullanımları) taramak çok daha kolaydır. Herkes, zamanını nasıl kullandığını kolayca bir çetele haline getirebilir. Yeterli miktarda bilgi biriktikten sonra bunlar gruplaştırılarak, kişiye özgü zaman kullanım profili ortaya çıkar.
Bunu takiben en çok zaman alandan başlanarak tek tek şu soru sorulabilir: Ayırdığım bu zamanı ayırmaz isem ne gibi bir zarar doğar?
Listedeki her zaman payının, zihin örgüsünde bir veya daha çok ilişkisi olduğunu ayrıca belirtmeye gerek yok.
Sürprize -ne olur ne olmaz- hazır olunmalı!
Genelleştirmek doğru değil, ama eğer zaman kullanım çetelesinde “bir zarar doğmaz” olarak işaretlenecek olanların toplamının %50 lere vardığı görülürse bu büyük bir sürpriz sayılmamalıdır.
Mevcut zamanların nasıl kullanıldığını yakından gözleyenler, boşa çıkarılabilecek zaman payının yanısıra, bir de yapılması zorunlu / yararlı işlerin daha hızlı nasıl yapılabileceğinin de önemini bilirler.
Günümüz bilişim araçlarının zaman kullanımı konusundaki etkisiyle ilgili şu şakayı ciddiye almak da epey bir getiri sağlayabilir: İşleri verimsiz yapmanın çeşitli yolları bulunabilir; bilgisayar kullanmak şart değildir!
Tınaz Titiz
06 Şubat 2022
[1]“Adil yaşam” için bkz. https://www.kavrammutfagi.com/kavram/adil-yasam
[2]“Adil Yaşam Manifestosu” için bkz. https://bit.ly/3lxvaAi ve https://bit.ly/3zH8cMgSah.9
[3]“Steven Woolf ve Robert E.Johnson tarafından yapılan hesaplamalar, en az iki konuda “hayret verici buluşlar ” hariç olmak üzere mevcut tedavi usullerinin daha yaygın kullanılmasının daha fazla hayat kurtarabileceğini göstermiştir. Bir örnek, inme konusunda Aspirinden %74 daha etkili olan trombosit birikimi önleyici ilaçla eşit faydanın, halen %58 olan Aspirin kullanımının %100e çıkarılmasıyla sağlanabileceğidir. Diğer örnek, Statin’den 3 kat etkili kolesterol ilacı yerine mevcut Statin ilaçlarının kullanımının %100e yaygınlaştırılmasıyla eşit etki elde edilebileceğidir.” https://bityl.co/AoIF
[4]Bkz. https://www.psychologytoday.com/us/blog/hope-relationships/201409/the-psychology-behind-hoarding
[5]“El, yüz ve zihin temizliği” için bkz. https://www.kavrammutfagi.com/makale/el-yuz-ve-zihin-temizligi
[6]Akıl kibri ya da kibirli akıl deyimiyle kendi aklının eksiksiz olduğu inancına sahip oluş kastediliyor.
[7]“Etkili Diğerkamlık” için bkz. https://www.kavrammutfagi.com/kavram/etkili--effective--ozgecilik--digerkamlik--altruism-
.jpg)